Δικαστηριακή μετάφραση και διερμηνεία στην Ελλάδα
Κύρια προβλήματα στη δικαστηριακή μετάφραση και διερμηνεία
Η Πολιτεία είναι νομικά υποχρεωμένη να δημιουργήσει και να χρηματοδοτεί ένα ολοκληρωμένο και βιώσιμο σύστημα δικαστηριακής διερμηνείας και μετάφρασης.
Τα υφιστάμενα κριτήρια επιλογής διερμηνέων και μεταφραστών είναι ακατάλληλα, αφού αποδέχονται ένα πολύ χαμηλό επίπεδο τυπικών και ουσιαστικών προσόντων γλωσσομάθειας, χωρίς καν την απαίτηση στοιχειώδους μεταφραστικής επάρκειας.
Το σύστημα των καταλόγων στα πρωτοδικεία είναι απαρχαιωμένο, και δεν ικανοποιεί την υποχρέωση της Πολιτείας να θεσπίσει ενιαίο εθνικό μητρώο διερμηνέων και μεταφραστών στα δικαστήρια.
Οι αμοιβές τώρα είναι 10-15 ευρώ για πολύωρες συχνά διερμηνείες στα δικαστήρια, ενώ καταντά προσβλητικό το να εξοφλούνται χρόνια αργότερα.
Ποινική δίκη – Το άρθρο 238 εδ. β΄ του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ΚΠΔ) παραβαίνει την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2010/64/ΕΕ στο πιο κρίσιμο σημείο. Η Οδηγία επιτάσσει ρητά ότι μόνο η Πολιτεία πληρώνει. Ο ΚΠΔ όμως ζητά και από τον ύποπτο ή κατηγορούμενο να πληρώσει!
Η ποινική δίκη δεν μπορεί να είναι δίκαιη χωρίς την πλήρη και πιστή εφαρμογή των Ευρωπαϊκών Οδηγιών 2010/64/ΕΕ και 2012/13/ΕΕ. Η ΠΕΜ υποστηρίζει όλες τις σχετικές προτάσεις της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου.
Αστική δίκη – Στην αστική δίκη ο πήχης της μεταφραστικής ακεραιότητας και επάρκειας βρίσκεται ακόμη πιο χαμηλά απ’ ό,τι στην ποινική. Αυτό σταδιακά υποβαθμίζει την ελληνική γλώσσα στα αστικά δικαστήρια. Θεσμικές προβλέψεις ανάλογες αυτών της Οδηγίας 2010/64/ΕΕ πρέπει να ισχύσουν και για την αστική δίκη.
Οι προτάσεις μας για τη δικαστηριακή μετάφραση και διερμηνεία
Ολοκληρωμένο και βιώσιμο σύστημα
Διεκδικούμε τη θέσπιση και υλοποίηση ενός επαρκούς συστήματος δικαστηριακής μετάφρασης και διερμηνείας με:
- Τακτική χρηματοδότηση από τον εθνικό προϋπολογισμό – H φύση του συστήματος απονομής δικαιοσύνης, από την αστυνομική προανάκριση του υπόπτου μέχρι την οριστική δικαστική απόφαση, δεν επιτρέπει την γενικευμένη αυτοχρηματοδότηση της δικαστηριακής μετάφρασης και διερμηνείας, πόσο μάλλον απαράδεκτες λύσεις όπως η απαίτηση να πληρώσει ο ύποπτος.
- Υιοθετούμε πλήρως τις σχετικές επιταγές της Οδηγίας 2010/64/ΕΕ: πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα με τροποποιήσεις άρθρων του νόμου και του ΚΠΔ όπου αυτό απαιτείται.
- Σύστημα διασφάλισης εγκυρότητας των γλωσσικών υπηρεσιών – Για παράδειγμα, όταν αμφισβητείται ή έχει ιδιαίτερη βαρύτητα μια συγκεκριμένη διερμηνεία ή μετάφραση, πρέπει το δικαστήριο να έχει πρόσβαση σε δεύτερο κλιμάκιο για αναθεώρηση, εποπτεία ή έγκριση.
- Αναβάθμιση και έμπρακτη προστασία του κύρους του επαγγελματία που παρέχει υπηρεσίες διερμηνείας ή μετάφρασης στο δικαστήριο.
- Ταχύ, ρεαλιστικό και φιλικό σύστημα αποζημίωσης των επαγγελματιών.
- Σύναψη μακροχρόνιων συμβάσεων με επαγγελματίες διερμηνείς και μεταφραστές που θα επιλέγονται και θα εποπτεύονται με συγκεκριμένα κριτήρια.
- Ειδικές προβλέψεις για τις λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες – Πάρα πολλές υποθέσεις αφορούν πρόσωπα που μιλούν ασιατικές, αφρικανικές και άλλες λίγο ή ελάχιστα γνωστές γλώσσες και διαλέκτους.
- Εφαρμογή του πνεύματος και γράμματος των ευρωπαϊκών Οδηγιών σχετικά με την υλοποίηση ενός συνεχούς προγράμματος κατάρτισης δικαστικών λειτουργών, δικηγόρων, αστυνομικών και δικαστικών υπαλλήλων. Μόνο έτσι θα είναι σε θέση να αξιολογούν σωστά τη μεταφραστική διάσταση στις υποθέσεις που χειρίζονται.
- Κατάλληλη τεχνολογική υποδομή – Ο οδικός χάρτης στον οποίο εντάσσονται οι Οδηγίες που αναφέραμε παραπάνω προβλέπει την αναγκαιότητα ψηφιακών συστημάτων στην κατεύθυνση της αποδοτικότητας, διαφάνειας και διασύνδεσης όλων των σταδίων της διαδικασίας.
Η Πανελλήνια Ένωση Μεταφραστών δηλώνει παρούσα σε κάθε προσπάθεια για την εξειδίκευση και εφαρμογή των παραπάνω. Σημειώνουμε την ύπαρξη του Σχεδίου Δράσης για την Ηλεκτρονική Δικαιοσύνη και τη Διοικητική Αναβάθμιση. Διαπιστώνουμε ότι η σχετική προκήρυξη του ΕΣΠΑ ήταν σε εξέλιξη μέχρι τον Μάιο του 2019. Ωστόσο, δεν κληθήκαμε ποτέ να συμβάλουμε με προτάσεις.
Ορθά κριτήρια επάρκειας προσόντων
Οι σχετικές θέσεις μας περιλαμβάνουν τη θέσπιση ενιαίου και ευρωπαϊκά συμβατού εθνικού πλαισίου προσόντων για όλα τα επαγγέλματα που εκπροσωπούμε, με βάση τα κριτήρια εισδοχής μελών της ΠΕΜ, διότι είναι αυστηρά, δίκαια και στηρίζονται σε διεθνείς προδιαγραφές.
Ζητάμε:
- Ριζική αναθεώρηση του νομοθετημένου ορισμού «άριστης γνώσης» ξένης γλώσσας, όπως αποτυπώνεται στην απόφαση αριθ. 67299 (ΦΕΚ Β΄ 2711/10-10-2014), που επιτρέπει σε αποφοίτους δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και κατόχους «πιστοποιητικών επαρκούς γνώσης» των ελληνικών να αναλαμβάνουν ρόλους δικαστηριακού διερμηνέα ή/και μεταφραστή. Ανάλογη είναι η απόφαση αριθ. Π23ΜΕΤ−30185/ΑΣ 14791 (ΦΕΚ Β΄ 2658/31-12-2008).
- Εφαρμογή του ορθού πλαισίου κριτηρίων επάρκειας και στην αστική δίκη.
Ακρίβεια στη χρήση της σχετικής ορολογίας
Ο Νόμος 4236/2014 αναφέρεται σε διερμηνέα της προφορικής συζήτησης και των εγγράφων, χωρίς να διακρίνει τον ρόλο του μεταφραστή (άρθρο 3). Αργότερα όμως (άρθρο 6) αναφέρεται σε διερμηνεία και μετάφραση.
Ζητάμε να επαναδιατυπωθούν σωστά αυτοί οι όροι, διότι η ασάφεια επηρεάζει αρνητικά τη δικαστηριακή διαδικασία όπου απαιτείται διερμηνεία ή μετάφραση.
Σύγχρονο σύστημα και μητρώο
Η Οδηγία 2010/64/ΕΕ απαιτεί τη δημιουργία ενός ενιαίου μητρώου ανεξάρτητων δικαστηριακών διερμηνέων και μεταφραστών με τα κατάλληλα προσόντα και ένα σύστημα με τις προδιαγραφές που παραθέσαμε πιο πάνω. Η απαίτηση αυτή παραμένει ανεφάρμοστη.
Ζητάμε:
- Επείγουσα αντικατάσταση των ανά πρωτοδικείο καταλόγων με έναν ενιαίο κατάλογο εγκεκριμένων διερμηνέων και μεταφραστών.
- Διαδικαστική και τεχνολογική διασύνδεση του νέου ενιαίου μητρώου με τις αστυνομικές αρχές.
- Πρόβλεψη δικλείδων για την προστασία των δικαιωμάτων και προσωπικών δεδομένων των διερμηνέων και μεταφραστών.
- Πρόβλεψη για διασύνδεση του μητρώου με υφιστάμενα ή μελλοντικά μητρώα άλλων χωρών.
Γλωσσική ακεραιότητα στην αστική δίκη
Οι επαγγελματίες διερμηνείς και μεταφραστές είναι θεσμικοί εγγυητές μιας δίκαιης δίκης (ΕΕΔΑ). Αυτό ισχύει εξίσου και για την αστική δίκη. Ο μεταφραστής δεν είναι ένας απλός γλωσσομαθής. Η παράλειψη της μετάφρασης δεν βοηθά την ακριβοδίκαιη και ταχεία απονομή δικαιοσύνης.
Απαιτείται επίσης εξαιρετικά καλή γνώση της ορολογίας του πεδίου και άριστη δυνατότητα απόδοσης αυτής μέσα σε σφιχτά χρονικά περιθώρια.
Υφέρπει και πολιτισμική διάσταση, την οποία ο έμπειρος και καταρτισμένος μεταφραστής αξιολογεί εξ ορισμού.
Ζητάμε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης να αναλάβει πρωτοβουλίες θωράκισης της δικαστηριακής διερμηνείας και μετάφρασης στην αστική δίκη, ίσης ισχύος με αυτές της ποινικής.
Βασική στρατηγική επιδίωξή μας είναι η ανάδειξη της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Δεν θέλουμε να δούμε τη γλώσσα μας να απαξιώνεται μέσα στα ίδια τα ελληνικά δικαστήρια.
Το πνεύμα ορισμένων από τις νέες διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας μάς ανησυχεί, διότι διαβλέπουμε ως ενδεχόμενο τη σταδιακή επικράτηση της αντίληψης ότι ξενόγλωσσα τεκμήρια μπορούν να γίνονται αποδεκτά χωρίς ελληνική μετάφραση.
Μια πραγματικά δίκαιη δίκη
Υποστηρίζουμε όλες τις συστάσεις της ΕΕΔΑ προς την Πολιτεία αναφορικά με τη διασφάλιση της δίκαιης δίκης.
Καλούμε το Υπουργείο Δικαιοσύνης να λάβει πρωτοβουλίες για την εφαρμογή αυτών των συστάσεων.
